Fizyka – poziom rozszerzony
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU FIZYKA IV etap edukacyjny – zakres rozszerzony
Cele krztałcenia – wymagania ogólne
II. Analiza tekstów popularnonaukowych i ocena ich treści.
III. Wykorzystanie i przetwarzanie informacji zapisanych w postaci tekstu, tabel, wykresów, schematów i rysunków. IV. Budowa prostych modeli fizycznych i matematycznych do opisu zjawisk.
V. Planowanie i wykonywanie prostych doświadczeń i analiza ich wyników.
1) rozróżnia wielkości wektorowe od skalarnych; wykonuje działania na wektorach (dodawanie, odejmowanie, rozkładanie na składowe);
2) opisuje ruch w różnych układach odniesienia;
3) oblicza prędkości względne dla ruchów wzdłuż prostej;
4) wykorzystuje związki pomiędzy położeniem, prędkością i przyspieszeniem w ru chu jednostajnym i jednostajnie zmiennym do obliczania parametrów ruchu;
5) rysuje i interpretuje wykresy zależności parametrów ruchu od czasu;
6) oblicza parametry ruchu podczas swobodnego spadku i rzutu pionowego;
7) opisuje swobodny ruch ciał, wykorzystując pierwszą zasadę dynamiki Newtona;
8) wyjaśnia ruch ciał na podstawie drugiej zasady dynamiki Newtona;
9) stosuje trzecią zasadę dynamiki Newtona do opisu zachowania się ciał;
10) w ykorzystuje zasadę zachowania pędu do obliczania prędkości ciał podczas zde rzeń niesprężystych i zjawiska odrzutu;
11) w yjaśnia różnice między opisem ruchu ciał w układach inercjalnych i nie iner cjalnych, posługuje się siłami bezwładności do opisu ruchu w układzie nieiner cjalnym;
12) p osługuje się pojęciem siły tarcia do wyjaśniania ruchu ciał;
13) s kłada i rozkłada siły działające wzdłuż prostych nierównoległych;
14) oblicza parametry ruchu jednostajnego po okręgu; opisuje wektory prędkości i przy spieszenia dośrodkowego; 15) analizuje ruch ciał w dwóch wymiarach na przykładzie rzutu poziomego.
2. Mechanika bryły sztywnej. Uczeń:
1) rozróżnia pojęcia: punkt materialny, bryła sztywna, zna granice ich stoso walności;
2) rozróżnia pojęcia: masa i moment bezwładności;
3) oblicza momenty sił;
4) analizuje równowagę brył sztywnych, w przypadku gdy siły leżą w jednej płasz czyź nie (równowaga sił i momentów sił);
5) wyznacza położenie środka masy;
6) opisuje ruch obrotowy bryły sztywnej wokół osi przechodzącej przez środek masy (prędkość kątowa, przyspieszenie kątowe);
7) analizuje ruch obrotowy bryły sztywnej pod wpływem momentu sił;
8) stosuje zasadę zachowania momentu pędu do analizy ruchu;
9) uwzględnia energię kinetyczną ruchu obrotowego w bilansie energii.
1) oblicza pracę siły na danej drodze;
2) oblicza wartość energii kinetycznej i potencjalnej ciał w jednorodnym polu grawi tacyjnym;
3) wykorzystuje zasadę zachowania energii mechanicznej do obliczania parametrów ruchu;
4) oblicza moc urządzeń, uwzględniając ich sprawność;
5) stosuje zasadę zachowania energii oraz zasadę zachowania pędu do opisu zderzeń sprężystych i niesprężystych.
1) wykorzystuje prawo powszechnego ciążenia do obliczenia siły oddziaływań grawi ta cyjnych między masami punktowymi i sferycznie symetrycznymi;
2) rysuje linie pola grawitacyjnego, rozróżnia pole jednorodne od pola centralnego;
3) oblicza wartość i kierunek pola grawitacyjnego na zewnątrz ciała sferycznie syme try cznego;
4) wyprowadza związek między przyspieszeniem grawitacyjnym na powierzchni pla nety a jej masą i promieniem;
5) o blicza zmiany energii potencjalnej grawitacji i wiąże je z pracą lub zmianą energii kinetycznej;
6) wyjaśnia pojęcie pierwszej i drugiej prędkości kosmicznej; oblicza ich wartości dla różnych ciał niebieskich;
7) oblicza okres ruchu satelitów (bez napędu) wokół Ziemi;
8) oblicza okresy obiegu planet i ich średnie odległości od gwiazdy, wykorzystując III prawo Keplera dla orbit kołowych; 9) oblicza masę ciała niebieskiego na podstawie obserwacji ruchu jego satelity.
5. Termodynamika. Uczeń:
1) wyjaśnia założenia gazu doskonałego i stosuje równanie gazu doskonałego (równanie Clapeyrona) do wy zna czenia parametrów gazu;
2) opisuje przemianę izotermiczną, izobaryczną i izochoryczną;
3) interpretuje wykresy ilustrujące przemiany gazu doskonałego;
4) opisuje związek pomiędzy temperaturą w skali Kelwina a średnią energią kine tyczną cząsteczek;
5) stosuje pierwszą zasadę termodynamiki, odróżnia przekaz energii w formie pracy od przekazu energii w formie ciepła; 6) oblicza zmianę energii wewnętrznej w przemianach izobarycznej i izocho rycznej oraz pracę wykonaną w przemianie izobarycznej;
7) posługuje się pojęciem ciepła molowego w przemianach gazowych;
8) analizuje pierwszą zasadę termodynamiki jako zasadę zachowania energii;
9) interpretuje drugą zasadę termodynamiki;
10) analizuje przedstawione cykle termodynamiczne, oblicza sprawność silników cieplnych w oparciu o wymieniane ciepło i wykonaną pracę;
11) o dróżnia wrzenie od parowania powierzchniowego; analizuje wpływ ciśnienia na tem peraturę wrzenia cieczy;
12) w ykorzystuje pojęcie ciepła właściwego oraz ciepła przemiany fazowej w analizie bilansu cieplnego.
1) analizuje ruch pod wpływem sił) sprężystych (harmonicznych), podaje przykłady takiego ruchu; 2)
oblicza energię potencjalną sprężystości;
3) oblicza okres drgań ciężarka na sprężynie i wahadła matematycznego;
4) interpretuje wykresy zależności położenia, prędkości i przyspieszenia od czasu w ru chu drgającym;
5) opisuje drgania wymuszone;
6) opisuje zjawisko rezonansu mechanicznego na wybranych przykładach;
7) stosuje zasadę zachowania energii w ruchu drgającym, opisuje przemiany energii kinetycznej i potencjalnej w tym ruchu;
8) s tosuje w obliczeniach związek między parametrami fali: długością, częstotli wością, okre sem, prędkością;
9) opisuje załamanie fali na granicy ośrodków;
10) o pisuje zjawisko interferencji, wyznacza długość fali na podstawie obrazu inter feren cyjnego;
11) w yjaśnia zjawisko ugięcia fali w oparciu o zasadę Huygensa;
12) opisuje fale stojące i ich związek z falami biegnącymi przeciwbieżnie;
13) opisuje efekt Dopplera w przypadku poruszającego się źródła i nieruchomego obser watora.
7. Pole elektryczne. Uczeń:
1) w ykorzystuje prawo Coulomba do obliczenia siły oddziaływania elektrosta tycz nego między ładunkami punktowymi; 2) posługuje się pojęciem natężenia pola elektrostatycznego;
3) oblicza natężenie pola centralnego pochodzącego od jednego ładunku punkto wego;
4) analizuje jakościowo pole pochodzące od układu ładunków;
5) wyznacza pole elektrostatyczne na zewnątrz naelektryzowanego ciała sferycznie sy me trycznego;
6) przedstawia pole elektrostatyczne za pomocą linii pola;
7) opisuje pole kondensatora płaskiego, oblicza napięcie między okładkami;
8) posługuje się pojęciem pojemności elektrycznej kondensatora;
9) oblicza pojemność kondensatora płaskiego, znając jego cechy geometryczne;
10) o blicza pracę potrzebną do naładowania kondensatora;
11) analizuje ruch cząstki naładowanej w stałym jednorodnym polu elektrycznym;
12) opisuje wpływ pola elektrycznego na rozmieszczenie ładunków w przewodniku, wyjaśnia działanie piorunochronu i klatki Faradaya.
1) wyjaśnia pojęcie siły elektromotorycznej ogniwa i oporu wewnętrznego;
2) oblicza opór przewodnika, znając jego opór właściwy i wymiary geometryczne;
3) rysuje charakterystykę prądowo-napięciową opornika podlegającego prawu Ohma;
4) stosuje prawa Kirchhoffa do analizy obwodów elektrycznych;
5) oblicza opór zastępczy oporników połączonych szeregowo i równolegle;
6) oblicza pracę wykonaną podczas przepływu prądu przez różne elementy obwodu oraz moc rozproszoną na oporze; 7) opisuje wpływ temperatury na opór metali i półprzewodników.
1) szkicuje przebieg linii pola magnetycznego w pobliżu magnesów trwałych i prze wo dników z prądem (przewodnik liniowy, pętla, zwojnica);
2) oblicza wektor indukcji magnetycznej wytworzonej przez przewodniki z prądem (prze wodnik liniowy, pętla, zwojnica);
3) analizuje ruch cząstki naładowanej w stałym jednorodnym polu magnetycznym;
4) opisuje wpływ materiałów na pole magne tycz ne;
5) opisuje zastosowanie materiałów ferromagnetycznych;
6) analizuje siłę elektrodynamiczną działającą na przewodnik z prądem w polu ma gne tycznym;
7) opisuje zasadę działania silnika elektrycznego;
8) oblicza strumień indukcji magnetycznej przez powierzchnię;
9) analizuje napięcie uzyskiwane na końcach przewodnika podczas jego ruchu w polu magnetycznym;
10) o blicza siłę elektromotoryczną powstającą w wyniku zjawiska indukcji elektro ma gnetycznej;
11) s tosuje regułę Lenza w celu wskazania kierunku przepływu prądu indukcyjnego;
12) o pisuje budowę i zasadę działania prądnicy i transformatora;
13) o pisuje prąd przemienny (natężenie, napięcie, częstotliwość, wartości sku teczne);
14) opisuje zjawisko samoindukcji;
15) o pisuje działanie diody jako prostownika.
1) opisuje widmo fal elektromagnetycznych i podaje źródła fal w poszczególnych zakresach z omówieniem ich zastosowań;
2) opisuje jedną z metod wyznaczenia prędkości światła;
3) opisuje doświadczenie Younga;
4) wyznacza długość fali świetlnej przy użyciu siatki dyfrakcyjnej;
5) o pisuje i wyjaśnia zjawisko polaryzacji światła przy odbiciu i przy przejściu przez pola ryzator;
6) stosuje prawa odbicia i załamania fal do wyznaczenia biegu promieni w pobliżu granicy dwóch ośrodków;
7) opisuje zjawisko całkowitego wewnętrznego odbicia i wyznacza kąt graniczny;
8) r ysuje i wyjaśnia konstrukcje tworzenia obrazów rzeczywistych i pozornych otrzymywane za pomocą soczewek skupia jących i rozpraszających;
9) stosuje równanie soczewki, wyznacza położenie i powiększenie otrzymanych obra zów.
1) opisuje założenia kwantowego modelu światła;
2) stosuje zależność między energią fotonu a częstotliwością i długością fali do opisu zjawiska fotoelektrycznego zewnętrznego, wyjaśnia zasadę działania fotokomórki;
3) stosuje zasadę zachowania energii do wyznaczenia częstotliwości promienio wania emitowanego i absorbowanego przez atomy;
4) opisuje mechanizmy powstawania promieniowania rentgenowskiego;
5) określa długość fali de Broglie’a poruszających się cząstek.
12. Wymagania przekrojowe Oprócz wiedzy z wybranych działów fizyki, uczeń:
1) przedstawia jednostki wielkości fizycznych wymienionych w podstawie programowej, opisuje ich związki z jednostkami podstawowymi;
2) samodzielnie wykonuje poprawne wykresy (właściwe oznaczenie i opis osi, wybór skali, oznaczenie niepewności punktów pomiarowych);
3) przeprowadza złożone obliczenia liczbowe, posługując się kalkulatorem;
4) i nterpoluje, ocenia orientacyjnie wartość pośrednią (interpolowaną) między danymi w ta beli, także za pomocą wykresu;
5) dopasowuje prostą y = ax + b do wykresu i ocenia trafność tego postępowania; oblicza wartości współczynników a i b (ocena ich niepewności nie jest wymagana);
6) opisuje podstawowe zasady niepewności pomiaru (szacowanie niepewności pomiar u, obliczanie niepewności względnej, wskazywanie wielkości, której pomiar ma de cy dujący wkład na niepewność otrzymanego wyniku wyznaczanej wielkości fi zy cz nej);
7) szacuje wartość spodziewanego wyniku obliczeń, krytycznie analizuje realność otrzy manego wyniku;
8) przedstawia własnymi słowami główne tezy poznanego artykułu popularno-nauko wego z dziedziny fi zyki lub astronomii.
1) r uchu prostoliniowego jednostajnego i jednostajnie zmiennego (np. wyznaczenie przy spieszenia w ruchu jednostajnie zmiennym);
2) ruchu wahadła (np. wyznaczenie przyspieszenia ziemskiego);
3) ciepła właściwego (np. wyznaczenie ciepła właściwego danej cieczy);
4) kształtu linii pól magnetycznego i elektrycznego (np. wyznaczenie pola wokół prze wodu w kształcie pętli, w którym płynie prąd);
5) charakterystyki prądowo-napięciowej opornika, żarówki, ewentualnie diody (np. pomiar i wykonanie wykresu zależności I(U);
6) drgań struny (np. pomiar częstotliwości podstawowej drgań struny dla różnej dłu gości drgającej części struny);
7) dyfrakcji światła na siatce dyfrakcyjnej lub płycie CD (np. wyznaczenie gęstości ścieżek na płycie CD);
8) załamania światła (np. wyznaczenie współczynnika załamania światła z pomiaru kąta granicznego);
9) o brazów optycznych otrzymywanych za pomocą soczewek (np. wyznaczenie po wię k szenia obrazu i porównanie go z powiększeniem obliczonym teoretycznie).